Speerpuntgebied Kalkenvaart en Oude Schelde, Laarne/Wichelen
Samengesteld ontwerpplan van het volledige projectgebied.
Luchtbeeld van het projectgebied gezien vanuit het zuiden, met linksonder het pompgemaal en rechtsonder de nieuwe uitwateringssluis voor gravitaire afwatering naar de Schelde.
De vistrappen tussen de Regenwatergracht en de Kalkenvaart laten toe dat vissen de Regenwatergracht bereiken.
Situering van het project in België en op topografische kaart binnen de contour van de Kalkense Meersen (volgens het Sigmaplan).
Ontwerptekening van de regenwatergracht (rechts), aansluitend bij de dorpskern van Kalken.
Luchtbeeld van het projectgebied gezien vanuit het noorden, met onderaan de Regenwatergracht die verbonden is met de Kalkenvaart ter hoogte van Kalken-dorp.
Luchtbeeld van de Oude Schelde na de werken: ze is uitgegraven tot een breed open water dat de Kalkenvaart verbindt met de Schelde. Het landschap heeft zijn openheid herwonnen.
Luchtbeeld van de Oude Schelde voor de werken: de gedempte meander is beplant met populieren en vormt een ‘scherm’ in de meersen.
De Kalkenvaartweg na de werken: de afwerking in porfierzand en het afsluiten voor gemotoriseerd verkeer maken dit tot een veel gebruikte fiets- en wandelweg.
De aanleg van de vistrappen die de Oude Schelde verbinden met de Schelde: elk schot bestaat uit een V-vormige houten wand, waterdichte folie en breuksteenbestorting die naderhand werd afgewerkt met colloïdaal beton.
De oevers van de uitgegraven Oude Schelde zijn afgewerkt met ‘wortelgrond’ die werd gespaard tijdens het graven. Het resultaat is een snelle herkolonisatie door riet en andere oeverplanten.
Twee cruciale verbindingen in het hart van het project: de Roerdompbrug als missing link tussen de nieuwe paden en de aantakking van de Oude Schelde (linksboven) aan de Kalkenvaart.
Plaatsing van de Roerdompbrug over de Kalkenvaart, een precisiewerk waar heel wat meten en rekenen aan voorafging.
Dit zijaanzicht in de avondzon geeft een goed beeld van wat de Roerdompbrug zo bijzonder maakt: de combinatie van een drukboog en vakwerk met driehoekige structuren.
De Tragelweg langs de Oude Schelde voor de restauratie: onbruikbaar en overwoekerd door een ruige vegetatie.
De gerestaureerde Tragelweg na de werken, met verharding in gewalst porfierzand: open voor zachte recreatie.
De Kalkenvaartweg voor de werken: de betonverharding werd in situ vermalen en duurzaam hergebruikt als fundering voor de nieuwe weg.
Visstaalname door het Provinciaal Centrum voor Milieuonderzoek (Oost-Vlaanderen) met terugzetting van een ferme karper.
De oeverinrichtingen van VMM op de oostelijke oever van de Kalkenvaart, gezien vanaf de Roerdompbrug: de populaties van zangvogels als kleine karekiet en rietzanger zijn inmiddels fors toegenomen.
Minister Demir op WereldWaterdag 2021, met de ingebruikname van de Kalkenvaartweg en de start van de nieuwe, meer duurzame instellingen van het pompgemaal.
Een luchtbeeld van de Kalkense Meersen vanuit het noordoosten toont de openheid van het gebied, uitzonderlijk in het dichtbevolkte Vlaanderen.
Wandelaars langs de vernieuwde Kalkenvaartweg genieten van een herfstwandeling, de hond is keurig aangelijnd.
Wandelaars overleggen ter hoogte van het infobord langs de Tragelweg van de Oude Schelde.
De oeverinrichtingen van VMM op de oostelijke oever van de Kalkenvaart, gezien vanaf de Roerdompbrug: de populaties van zangvogels als kleine karekiet en rietzanger zijn inmiddels fors toegenomen.
{"slide_to_show":"1","slide_to_scroll":"1","autoplay":"true","autoplay_speed":"3000","fade":"false","speed":"300","arrows":"true","dots":"true","loop":"true","nav_slide_column":5,"rtl":"false"}

Speerpuntgebied Kalkenvaart en Oude Schelde, Laarne/Wichelen

2022
Ecologie & biodiversiteitErfgoedFietspadenLandschapsprojectenMultifunctionele ruimteNominatie Prijs Publieke RuimteParken & groengebiedenRecreatieTrage wegenWaterfrontenWinnaar Prijs Publieke Ruimte

De aanleg van natte natuur, het wegwerken van vismigratieknelpunten en het herstel van de structuurkwaliteit van waterlopen zijn gerealiseerde doelen in de Kalkense Meersen. Wetlands zoals deze meersen wapenen ons tegen droogte en zijn tegelijk een natuurlijke buffer tegen hevige regenval: klimaatadaptatie in de praktijk. Nieuwe paden en de Roerdompbrug zorgen voor extra recreatieve routes in dit fraaie natuurgebied.

De Kalkense Meersen vormen een natte kom, sedert millennia geboetseerd door de Schelde. De mens heeft hierop sterk ingegrepen door het bouwen van dijken aan de Schelde en de aanleg van de Kalkenvaart, een middeleeuws kanaal tussen de Schelde en Kalken. Op het einde van de 19de eeuw werd de Schelde ingekort en bleef een afgesneden meander achter: de Oude Schelde. Deze werd gedempt en met populieren beplant. Halfweg de 20ste eeuw werd op de Kalkenvaart een pompgemaal gebouwd om de Kalkense Meersen te ontwateren en de landbouwproductie op te drijven. Tegenwoordig winnen thema’s als natuurbehoud, klimaatbuffering en recreatie aan belang. Dit zijn meteen ook de doelen van dit project.

Samenwerkingen

De Kalkense Meersen zijn sinds 2010 een projectgebied van het Sigmaplan. Meer watergebonden natuur en extra klimaatbuffers zijn realisaties waar Natuur en Bos (ANB) de afgelopen jaren werk van heeft gemaakt. Het uitgraven van de Oude Schelde is een belangrijk onderdeel van dit plan. De Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) was reeds actief rond de Kalkenvaart, in het kader van het Integraal Waterbeleid. De doelen van beide overheden zijn gelijklopend, waardoor een koppeling logisch was. De samenwerking leidde tot aanduiding als ‘speerpuntgebied vismigratie’, wat zorgde voor extra financiële middelen. Er werden ook samenwerkingen aangegaan met diverse andere partners rond waterkwaliteit en recreatie.

Landschapsherstel en habitatcreatie

Over een oppervlak van ruim 10 ha zijn populieren gerooid en is 1,5 km bedding van de Oude Schelde weer uitgegraven. Zo is het open karakter van de meersen hersteld. Vissen, vogels en ongewervelden kregen er waardevol habitat bij. De aanleg van plas-drasoevers op de Kalkenvaart was een logische uitbreiding.

Vismigratie en waterbuffers

Om de waterhuishouding te verbeteren, is de Oude Schelde verbonden met de Kalkenvaart en de Schelde. Een visvriendelijke en tegelijk veilige aantakking aan de Schelde was echter geen sinecure wegens het aanzienlijke getij op de rivier. De oplossing was de bouw van een uitwateringssluis (Vlaamse Waterweg nv) en de aanleg van een vistrap. De aanwezigheid van trekvissen als glasaaltjes bewijst dat de vismigratie werkt. Bovendien kan het water nu gravitair geloosd worden naar de Schelde. Dat betekent minder pompen en dus een lager energieverbruik van het pompgemaal. De VMM vervolledigde dit concept met een val voor Chinese wolhandkrabben, een invasieve exoot.

Betere waterkwaliteit

De afkoppeling van het regenwater in Kalken-dorp door Aquafin leverde een belangrijke bijdrage aan de waterkwaliteit in de meersen. Er is een regenwatergracht aangelegd, die herinnert aan een gedempt stuk van de Kalkenvaart. Ook deze waterloop kreeg ecologische oevers – waarop inmiddels een ferme rietkraag is ontwikkeld – en een vistrap zodat ook hier vrije doorgang mogelijk is.

Knelpunten weggewerkt

Het project bood een kans om twee knelpunten weg te werken. Een eerste situeerde zich langs de Kalkenvaart. Hier lag ooit een karrenspoor, gebruikt om koeien te gaan melken. Na de aanleg van het pompgemaal werd dit baantje echter verhard. In 2020 was het beton in zeer slechte staat en was er bovendien overlast door sluipverkeer. Dat leidde tot conflicten tussen recreanten, boeren en automobilisten. ANB, Laarne en Wichelen grepen de kans om de recreatieve infrastructuur in lijn te brengen met de draagkracht van het gebied. De weg langs de vaart is omgedoopt tot Kalkenvaartweg, heraangelegd in gewalst porfierzand en afgesloten voor gemotoriseerd verkeer. De Tragelweg langs de Oude Schelde is gerestaureerd en op dezelfde wijze afgewerkt. Het tweede knelpunt was het ontbreken van een oversteekmogelijkheid over de Kalkenvaart, die het gebied van noord tot zuid in twee verdeelt. Een korte wandeling vanuit Kalken dorp was daardoor onmogelijk. Als gevolg gingen wandelaars struinen door de meersen met verstoring van de natuur tot gevolg. Als oplossing voor de missing link over de Kalkenvaart heeft ANB een design-and-build opdracht uitgeschreven. Het resultaat is een 25 meter lange voetgangersbrug van elf ton in weervast staal met een slipvaste bodem. De draagstructuur zit volledig verwerkt in de leuning, wat resulteert in een rank en esthetisch aantrekkelijk design. Door zijn roestbruine kleur gaat het smeedwerk van de Roerdompbrug prachtig op in de natuurlijke omgeving. De brug is het sluitstuk van dit project met ecologische, waterbouwkundige en recreatieve inrichtingen.