Thomas Janssens, openruimteontwerpers
De voormalige Volkskliniek aan AZ Sint-Lucas in Gent is recent volledig verbouwd tot Dobbelhof: een wooncomplex met assistentiewoningen, met onder meer verschillende binnentuinen, een ruime daktuin en een grand café en restaurant met buitenterras. Een bruisende en dynamische plek binnen de stedelijke omgeving voor zowel bewoners van het complex als omwonenden en bezoekers.
Log in als lid of meld je aan als lid en lees onbeperkt verder.
Domino vzw nam de vroegere volkskliniek, officieel in gebruik genomen in 1985, volledig onder handen. Het gebouw werd volledig tot op het betonskelet gestript, waarna er onder leiding van architectenbureau AUX nieuw leven werd in geblazen. Samen met deze grondige verbouwing gaf men ook de omgevingsaanleg en tuinen, zowel de publieke als private delen, vorm. Een groot deel van de opdracht omvatte ook het ontharden en vergroenen van de plek. Dobbelhof en omgeving moest fungeren als ontmoetings- en verblijfsplek, waar iedereen kan vertoeven en tot rust komen.
Toegankelijkheid en materialisatie
De aangrenzende straten Dobbelslot, Tichelrei en Tempelhof omsluiten de site. De buitenaanleg vormt een lus rondom het gebouw en verbindt zo deze straten en de verschillende functies met elkaar. Aan Tempelhof bevindt zich de hoofdingang van het complex, waar een inkomplein is ingericht. Aan de Tichelrei zijn de in- en uitrit naar de ondergrondse parking en de logistieke laad- en loszone georganiseerd.
Uitgewassen beton met een warme uitstraling dient als verharding, omdat zowel wandelaars en fietsers als (occasionele) voertuigen en hulpdiensten van het terrein gebruik maken. Dit is een oerdegelijk materiaal, steevast toegankelijk voor iedereen en eenvoudig in een vloeiende vormgeving te plaatsen. Al het oppervlakkige regenwater wordt bovendien rechtstreeks afgeleid naar de aangrenzende groenvakken, waar het ter plaatse kan infiltreren. Er zijn dan ook geen afwateringskolken of goten geplaatst. Om ook de brandweer te kunnen faciliteren, is een strook grindgazon en een strook betongrasdallen geplaatst. De verharding is zowel functioneel als esthetisch opgevat. De vloeiende vormgeving van het beton met gladde randen wordt steeds gecombineerd met verschillende types beplantingen, die de plek een speels en ingetogen karakter geven.
Inkomplein
Bij aanvang van de buitenaanleg was het overgrote deel van de buitenruimte verhard in asfalt, klinkers en beton. Deze zone was immers voornamelijk gericht op de auto. De heraanleg richtte zich dan ook grotendeels op het ontharden en vergroenen, waarbij tegelijk de nodige toegangen behouden werden. Het werd een mix van functionele verhardingen en ruime vasteplantenborders met bomen. De inkomzone aan Tempelhof vormt het hart van de site, een plek waar mensen elkaar ontmoeten en kunnen verpozen. Het is een plek die in de eerste plaats is ingericht voor wandelaars en fietsers en is geconcipieerd als plein met ruime, boeiende groenvakken met hoge bomen (Styphnolobium japonicum Regent – honingboom) en enkele meerstammen (Zelkova carpinifolia Verschaffeltii – Kaukasische schijniep). Op verschillende plaatsen zijn comfortabele zitbanken geplaatst als rustplek voor bewoners, daggasten, personeel, buurtbewoners en studenten. Het plein fungeert als een echte ontmoetingsplek, waar veel bewoners hun vaste plekjes hebben, dagelijks komen wandelen of waar voorbijgangers komen picknicken.
De groenvakken fungeren ook als regentuin en zijn verzonken aangelegd, waardoor het regenwater tijdelijk wordt gebufferd en kan infiltreren. Als beplanting kozen de ontwerpers dan ook voor robuuste soorten, die op piekmomenten veel water kunnen verdragen, maar bovenal tijdens warme zomers ook droogte kunnen doorstaan. De basisstructuur wordt gevormd door siergrassen zoals struisriet (Calamagrostis x acutiflora Karl Foerster), aangevuld met groepjes prachtriet (Miscanthus sinensis Yaku Jima). Kleur en textuur komt in de vorm van bloemen: centraal zien we hogere soorten zoals zonnehoed (Rudbeckia subtomentosa), herfstaster (Aster cordifolius Little Carlow), bieslelie (Sisyrinchium striatum) en brandkruid (Phlomis russeliana). Soorten zoals gewone venkel (Foeniculum vulgare), alsem (Artemisia ludoviciana Silver Queen) en groepjes klein prairiegras (Schizachyrium scoparium Standing Ovation) vormen enkele accenten. De rest wordt uitgevuld met een matrix van soorten blauwgras (Sesleria sp.), ooievaarsbek (Geranium sp.) en steentijm (Calamintha nepeta subsp. nepeta). Kortom, een beplantingsschema vol bladstructuur, kleur en biodiversiteit doorheen het hele jaar, ook in de winter.
Ten slotte bevindt zich, op de hoek van Dobbelslot en Tichelrei naast de logistieke zone, een secundaire ingang. Ook deze plek is gelijkaardig ingericht en voorzien van rijke beplanting. Hier zijn enkele beveerde Katsurabomen (Cercidiphyllum japonicum) en een schijniep (Zelkova serrata) van boomkwekerij Van den Berk aangeplant. Enkele op maat gemaakte gebogen zitbanken, waarvan een op de oude gebogen muur is gemonteerd, geven de buitenruimte een eigen identiteit.
Daktuin
Op de eerste verdieping van het gebouw is een ruime, open daktuin aangelegd. Een uitdaging, aangezien de opbouwhoogte plaatselijk zeer beperkt was tot soms maar 10 centimeter dik, wat weinig is voor zowel verharding als beplanting. Om hierop een antwoord te bieden is voor de paden gebruik gemaakt van parksteentjes van 6 centimeter dik. Deze vijfhoekige betontegel is zeer geschikt voor deze toepassing en kan op een speelse manier worden geplaatst. De daktuin is volledig doorwaadbaar, waarbij de kronkelende paden de (half-)extensieve dakbeplanting doorkruisen en verschillende gaanderijen met elkaar verbinden. Doordat de hogere verdiepingen van het gebouw de daktuin omarmen, ontstaat een intieme en rustige sfeer.
Voor de groenzones gebruikten de ontwerpers een aangepast daktuinsubstraat, dat waar mogelijk in heuveltjes werd geplaatst. Het substraat werd volledig ingezaaid met een extensief daktuinmengsel met inheemse soorten. Groepen siergrassen, goed uitzaaiende vaste planten en tal van bol- en knolgewassen zijn toegevoegd voor een sneller effect en om meer structuur te bieden. Het eindresultaat is een bonte mix van soorten en kleuren, als het ware een wilde bloemenweide bovenop een dak. Het is een dynamisch beeld dat continu verandert doorheen de seizoen en jaren.
Binnentuinen
Ook de drie binnentuinen zijn mee ontworpen en heringericht. Twee tuinen zijn toegankelijk voor personeel en/of bewoners van Dobbelhof. Een derde binnentuin aan de hoofdingang van het gebouw fungeert als kijktuin. Meer dan de helft van de oppervlakte van de binnentuinen is bovendien onderkelderd en is in feite ook een daktuin. Ook hier is gekozen voor paden in parksteentjes als flexibele, onderhoudsvriendelijke en lichtgewicht verharding, waarmee de terrassen en looplijnen zijn uitgewerkt. Enkele banken zorgen voor rustmogelijkheid, aan het grand café staan enkele kruidenbakken. De toegankelijke binnentuinen worden subtiel verlicht met strakke houten armaturen van Timberlab.
De binnentuinen liggen diep verzonken in het vijf verdiepingen tellende gebouw, waardoor het grootste gedeelte in diepe schaduw ligt. De beplanting is hier dan ook op aangepast door het gebruik van schaduwminnende soorten, zoals slaapkamergeluk (Soleirolia soleirolii), zeggesoorten (Carex sp.), ooievaarsbek (Geranium nodosum) en elfenbloem (Epimedium pubigerum). Op volle grond zijn ook meerstammen van kornoelje (Cornus kousa var. chinensis) en ook hoogstammen aangeplant, met name Japanse notenboom (Ginkgo biloba) en doodsbeenderenboom (Gymnocladus diocia). Ook enkele boomvarens (Dicksonia antarctica) en rijstpapierplant (Tetrapanax papyrifera) krijgen een plek.