Circulair Scheldepark Wetteren

Angelique Vandekerckhove, dienst Ruimtelijke Planning, Provincie Oost-Vlaanderen

Vlak bij het centrum van Wetteren ligt het Scheldepark.  Woonzorgcentra, scholen en bedrijven zijn er op zoek naar ruimte. De Provincie Oost-Vlaanderen en de gemeente Wetteren werken samen met hen aan een masterplan voor dit gebied. Het doel is om klimaatambities en duurzaamheid te combineren met wonen, werken, leren en bewegen, op korte en lange termijn. Circulariteit is daarbij één van de krachtlijnen.

Aanleiding
Het Scheldepark vormt de schakel tussen het centrum van Wetteren en de open ruimte langsheen de Scheldeoevers. Door de strategische ligging hebben scholen, zorgcentra en bedrijven zich hier in de loop der tijden gevestigd. Bij een aantal van die spelers ontstonden de afgelopen jaren concrete ruimtevragen of ideeën voor verdere ontwikkeling. Zo waren de school en het woonzorgcentrum op zoek naar manieren om hun infrastructuur te vernieuwen. Er kwamen vragen voor uitbreiding van recreatieve activiteiten en voorstellen om een transitie in te zetten naar een gemengde leefomgeving met ruimte voor wonen, werken en ontspannen.

Om die ruimtevragen integraal te onderzoeken, met oog voor de kansen én uitdagingen van het gebied, werd een masterplanproject opgestart door de Provincie Oost-Vlaanderen en de gemeente Wetteren. De samenwerkingsovereenkomst legt de lat hoog, met leidende principes als klimaatneutraliteit, duurzame mobiliteit, circulariteit en medegebruik. In het voorjaar van 2021 kreeg een nieuw samengesteld studieteam – bestaande uit plusofficearchitects, OTO Landscape, Endeavour en Leidsman – de opdracht om tegen eind 2022 met een gedragen masterplan te komen mét een actieplan en een realisatie-overeenkomst.

In een co-creatief ontwerptraject zocht het studieteam samen met eigenaars en ruimtegebruikers naar antwoorden op heel wat vragen. Hoe kunnen we een levendig Scheldepark maken waar stedelijkheid en open ruimte in elkaar haken? Hoe organiseren we de verschillende ruimtevragen rekening houdend met het waardevolle patrimonium? Hoe verweven we verschillende functies met het oog op collectiviteit? Hoe structureren we het bijhorende mobiliteitsvraagstuk volgens het STOP-principe?

Raamwerk, scenario’s en verhaallijnen
In een eerste fase werd het bestaande landschap geanalyseerd aan de hand van vier onderzoeksporen: water, landschap, mobiliteit en (stedenbouwkundige) ontwikkelingen. Op basis daarvan werd een raamwerk opgebouwd dat de grote ambities aangeeft voor het gebied.

Binnen de contouren van het raamwerk werden, in een eerste fase van ontwerpend onderzoek, drie uiteenlopende scenario’s uitgewerkt voor het gebied. Eén scenario focust op het clusteren van functies, het tweede streeft naar maximale ontharding, een derde zet in op hergebruik van bestaande gebouwen. Deze scenario’s vormden de basis voor gesprek met de primaire stakeholders. Dit gesprek en verschillende detailonderzoeken leidden uiteindelijk tot het voorkeursscenario, dat elementen bevat uit de drie startscenario’s.  

Parallel aan het ontwerpend onderzoek werd gezocht naar vernieuwende manieren om in het Scheldepark samen te leven en hoe dat op een inspirerende manier te vertellen. Dit gebeurde aan de hand van drie verhaallijnen: Coöperatief Wetteren (welke potenties zijn er om ruimte en functies te delen?), Woon-werk Wetteren (hoe kan Wetteren haar productieve geschiedenis nieuw leven inblazen door verweving van wonen en werken?) en Circulair Wetteren.

Circulair Wetteren
De verhaallijn Circulair Wetteren zet in op een zinvolle invulling en herbestemming van waardevol en beeldbepalend patrimonium. Ook worden kansen in kaart gebracht voor het gebruik van (tijdelijk) beschikbare zones of gebouwen als circulaire experimentenruimte en voor het sluiten van kringlopen (materialen, water, energie).

Het circulaire Scheldepark bewaakt het waardevolle en beeldbepalende patrimonium. Nieuwe ontwikkelingen integreren het patrimonium en zoeken daarbij naar een zinvolle invulling en herbestemming. Bij reconversie worden bijzondere elementen en gebouwonderdelen geïntegreerd. De historische (architectuur)waarden blijven behouden en het programma wordt afgestemd op de noden van de gemeenschap. Er wordt gestreefd naar een neutrale ruimtebalans op niveau van het projectgebied. Nieuwe gebouwen worden materiaalbewust en zo compact mogelijk ontwikkeld en gericht en geënt op een robuust groenblauw netwerk.

In deze circulaire aanpak zitten heel wat kansen voor circulaire experimenten: leegstaande ruimtes kunnen tijdelijk ingevuld worden als buurtatelier, ontmoetingsruimte of materialenbank. Restruimte wordt een testruimte, een experimenteerveld voor toekomstige invulling.

Het Scheldepark moet een veelzijdig en levendig stadsdeel worden. Het realiseren van een kwaliteitsvolle woon- en leefomgeving met nabije, bereikbare basisvoorzieningen staat voorop. Er worden collectieve ruimten voorzien (voor ontmoeting, co-working, gedeelde functies,…), die flexibel en aanpasbaar zijn en die inclusief toegankelijk zijn. Levenslang wonen in de eigen buurt vormt een overkoepelende ambitie. Door te stapelen wordt de densiteit opgetrokken zonder de open ruimte verder aan te snijden.

De aanwezigheid van groen en open ruimte is immers cruciaal voor de kwaliteit van de woon- en leefomgeving. Een robuuste open-ruimte-structuur vormt de ruggengraat voor toekomstige ontwikkelingen. Een netwerk van ontmoetingsplekken, veilige doorsteken en ecologische verbindingen bundelt de verbindt de publieke ruimte. De open ruimte krijgt zo meerdere functies zoals natuurlijk spelen, biodiversiteit, waterberging en verkoeling. Een veilige route voor langzaam verkeer markeert de grens tussen het stedelijk weefsel en de natte en bosrijke oeverflank.

Zowel bij renovatie als bij nieuwe ontwikkelingen worden kansen in kaart gebracht voor waterhergebruik, voor duurzame energiesystemen en voor het sluiten van materialenkringlopen.

Van concept naar actieplan  
Om de verhaallijn circulair Wetteren kracht bij te zetten, bood de provinciale Dienst Economie de gemeente ondersteuning met een begeleidingstraject ‘Circulariteit’.

In een kwantitatief luik rekenen de bureaus Ingenium en Hydroscan het voorkeursscenario technisch door. Energie- en waterstromen worden gekwantificeerd en op hun potentieel beoordeeld. Zo wordt onderzocht of restwarmte uit de afvalwatercollector van Aquafin kan instaan voor de verwarming van nieuwe gebouwdelen op de reconversiesites. Warmte en energie kunnen gedeeld worden tussen de grote instellingen onderling, maar ook met de buurt en er kan ingezet worden op aquathermie. Op die manier wordt lokaal energiedelen gestimuleerd.

Haalbare concepten worden vervolgens uitgewerkt tot concrete voorstellen, waarbij ook richtcijfers voor dimensionering bezorgd worden aan de betrokken partners. Bij de opmaak van het actieplan wordt dan met de partners beslist tot welke voorstellen zij zich zullen engageren.

Een tweede luik is eerder kwalitatief en wil een inspirerend discours brengen rond het herprogrammeren van bestaande gebouwen. De focus ligt hier op een aantal gebouwen in het projectgebied waarbij door de eigenaars gedacht wordt ze te slopen of te verkopen. Studiebureau Miss Miyagi brengt advies uit over hun eventuele herbestemming. Met de expertise van studiebureau Rotor wordt het hergebruikpotentieel van de materialen en gebouwdelen in kaart gebracht. De verworven inzichten worden besproken met de betrokkenen, zodat in het actieplan concrete voorstellen tot hergebruik en herbestemming kunnen opgenomen worden.

Masterplan
Circulariteit liep als een rode draad doorheen het traject en dat uit zich in de verschillende onderdelen: het raamwerk, de verhaallijnen, het voorkeursscenario en het actieplan waarvoor een engagementsverklaring werd opgemaakt samen met de verschillende partners. De rapporten van dit project zijn te raadplegen op de projectpagina van de Provincie: www.oost-vlaanderen.be/scheldepark-wetteren. We hopen jou binnen afzienbare tijd te mogen verwelkomen in het circulaire Scheldepark Wetteren.