Juul Adriaens, Vlaamse Landmaatschappij
Wat als we bij de inrichting van onze open, publieke ruimte ’tijd’ kunnen integreren in het ontwerp? In Borgloon in Haspengouw deed de Vlaamse Landmaatschappij (VLM) alvast een goede poging om bezoekers te laten stilstaan bij de invloed van tijd, dankzij twee kunstwerken.
Een uniek verschijnsel uit kalk
In een Ruilverkavelingsproject gaat de Vlaamse overheid samen met haar lokale partners op zoek naar kansen voor de ontwikkeling van een afgelijnd gebied. In Jesseren startte in 2004 zo’n ruilverkavelingsproject, waarbij meer dan 190 ha grond werd herverdeeld en naar een nieuwe toekomst werd geleid. Zowel landbouw als natuur zijn daarbij belangrijke doelen geweest. Landbouwers en natuurorganisaties kregen in het project samen de verantwoordelijkheid voor het beheer van de natuur. Het gebied won er aan aantrekkelijkheid en kreeg heel wat nieuwe wandelpaden om dat allemaal te ontdekken.
In één van de vele unieke plekken van het gebied doet zich een bijzonder geologisch verschijnsel voor. Je vindt er vlakbij de abdij Marienlof miljoenen schelpjes. De tijd heeft het landschap hier helemaal veranderd. 33 miljoen jaren geleden lag Borgloon immers nog aan zee. Het brakke water aan de ondiepe kusten was de leefomgeving van heel wat potamiden – of in de volksmond turitellekes. Het zijn kleine slakjes, die langzaamaan huisjes of schelpen vormen uit kalk. Jaar na jaar werden de schelpen uiteindelijk afgezet, tot ze een bijna vier meter dikke laag vormden, die je nu duidelijk kunt zien in het landschap. Je stapt er dus bij wijze van spreken 33 miljoen jaar terug in de tijd.
Een groeiend kunstwerk
Het ruilverkavelingscomité gaf een duidelijke opdracht aan kunstenaar Will Beckers: zorg dat de bezoeker hierbij stilstaat. “Als beeldend natuur kunstenaar word ik continu geconfronteerd met de vergankelijkheid van ons bestaan. Groei en verval zijn beide tijdloos en tonen zich als een zeer mysterieuze dimensie. De beide werken die ik in opdracht van de VLM en de stad Borgloon ontwierp, tonen deze complexiteit op een intrinsieke wijze. De sculpturen Time traveller en Time capsule zijn gebouwd uit het duurzame Cortenstaal. Ze vertellen beide een evolutionair proces, gebaseerd op een 30 miljoen jarige geschiedenis van de regio Borgloon”, vertelt Beckers.
Time capsule is een metershoge uitbeelding van de binnenkant van de kleine slakkenhuisjes die eeuwenlang werden afgezet in Borgloon-aan-zee. Als bezoeker kijk je naar wat normaal alleen voor slakken is weggelegd, die op hun beurt jaar-na-jaar bouwen aan hun schelp. Het laat je stilstaan en je zintuigen gebruiken. Zo word je ook bewuster van je omgeving en de miljoenen jaren die hier zichtbaar voorbijgingen.
De tweede creatie maakt zelfs nog meer gebruik van het begrip tijd en de invloed ervan op de open ruimte. Time traveller is een levend iets. Het maakt handig gebruik van de Odiliabron, die het gebied voorziet van kalkrijk water. Het water sijpelde doorheen de schelpafzettingen en nam daar kalk op. Waar het aan de oppervlakte komt, zet het soms die kalk opnieuw af onder de vorm van tuf – net zoals in Plitvice, Kroatië. Daar wordt in Borgloon handig gebruik van gemaakt: het water wordt er over een stalen vorm geleid, waar de tuf op zal neerslaan in de komende decennia. Het vormt zo unieke sculpturen die refereren aan de maretak, een typisch verschijnsel uit de streek. Op deze manier wordt een verschijnsel dat ontstond in de prehistorie – de schelp/kalkafzetting – de basis van een toekomstig element uit het landschap, een kunstwerk dat blijft groeien naarmate de tijd verder schrijdt.
Vergankelijkheid en opbouw in twee kunstwerken
Ook op kortere termijn hebben de twee installaties een speciale betekenis. Ze vormen het sluitstuk van de werken in het kader van de ruilverkaveling Jesseren. Vlaanderen investeerde verschillende jaren in het landschap rond Borgloon. De verschillende realisaties werden recent nog door de Vlaamse Landmaatschappij bijeengebracht in een belevingswebsite. Het laat zien wat inrichting kan betekenen voor onze open ruimte.
Een ruilverkaveling is een ingrijpende verandering in de open ruimte van een regio. Het ruilverkavelingsgebied Jesseren is 1825 ha groot en strekt zich uit over drie gemeenten: Borgloon, Kortessem en Tongeren. De totale kosten bedroegen ongeveer 19 miljoen euro, waarvan het grootste deel betaald werd door de Vlaamse overheid. Ook de provincie Limburg, Aquafin, Agentschap Wegen en Verkeer, de gemeente Kortessem en de stad Borgloon droegen bij aan de kosten. Het geld ging naar de aanleg van wegen, waterbeheersingswerken, inrichting van dorpspleinen en landschappen. Zo kreeg de streek een nieuwe toekomst.
De bijzondere geologische geschiedenis van het gebied komt op verschillende manieren tot uiting. Zo werden bij opgravingen Romeinse artefacten gevonden, die worden geduid met een kunstzinnige oriëntatietabel. Ook is er een schelpenakker met miljoenen fossiele schelpen, afkomstig van het vroegere kustgebied. De kalkrijke ondergrond zorgt voor de vorming van zeldzame kalktuf. En de kalkminnende maretak, een relict uit het verleden, is nog volop aanwezig.
De kunstwerken Time Traveller en Time Capsule verbeelden op artistieke wijze deze bijzondere geschiedenis en de invloed van de tijd op het landschap. Ze nodigen uit om stil te staan bij vergankelijkheid en houvast te zoeken in wat blijft bestaan.
Meer info
www.vlm.be/jesseren