Anja De Wit, Aquafin
Tegen 2024 kunnen gemeenten die geen ambitieus hemelwater- en droogteplan hebben, geen aanspraak meer maken op watergerelateerde subsidies vanuit Vlaanderen. Maar een plan alleen wapent niet tegen de klimaatverandering, actie is nodig. Aquafin, Provincie Oost-Vlaanderen en Departement Omgeving tonen hoeveel voordelen je kan halen uit de integratie met andere projecten en domeinen.
Een hemelwater- en droogteplan is per definitie een blik op de lange termijn. Het is een integrale en gebiedsdekkende visie op het hele watersysteem in de stad of gemeente met – idealiter – voorgestelde maatregelen om die visie in praktijk te brengen. Die maatregelen hangen uiteraard sterk af van de lokale context, maar vertrekken vanuit de basisprincipes van een slimme omgang met hemelwater. En dat is het respecteren van deze volgorde: het zoveel mogelijk ter plaatse houden en infiltreren of hergebruiken, lokaal bufferen en pas als laatste stap vertraagd afvoeren.
Het gevaar van elk beleidsmatig plan is dat het dode letter blijft. Dat geldt ook voor het hemelwater- en droogteplan dat de facto verplicht is voor steden en gemeenten. Maar wat als je de redenering eens omdraait en niet vertrekt vanuit bedreigingen of verplichtingen, maar vanuit nieuwe kansen? Dat is exact wat er gebeurde in Ninove en Geraardsbergen. In het kader van het Territoriaal Ontwikkelingsprogamma Dender koppelden Aquafin, Provincie Oost-Vlaanderen, Departement Omgeving en de betrokken gemeenten de principes uit het hemelwaterplan aan geplande ontwikkelingen in het gebied. Het resultaat is een gedragen, holistisch plan dat winsten combineert op verschillende domeinen.
Heraanleg biedt kansen
Elk hemelwaterplan start met een knelpuntenanalyse. In Ninove werd meteen breder gekeken dan enkel naar de knelpunten die met water te maken hadden. “Omdat we de stad Ninove en alle mogelijke stakeholders samenbrachten, konden we ook andere noden, wensen en plannen voor watergevoelige locaties bundelen. Hierdoor konden we op zoek naar mogelijke koppelkansen,” zegt Hannelore Mees, beleidsmedewerker ruimtelijke planning bij Provincie Oost-Vlaanderen. “We selecteerden wijk Ter Duyst als case, niet omdat de waterproblematiek er het grootst was, maar omdat de stad hier op korte termijn een heraanleg van het publieke domein plant.”
Durf mobiliteit in vraag stellen
“Volgens het hemelwaterplan dat wij maakten, waren retentiegrachten in die wijk een optie als deel van de oplossing van de waterproblematiek,” gaat Yves Lenaerts, hemelwaterplanner bij Aquafin, verder. “Studiebureau Atelier Horizon nam ook de mobiliteitssituatie onder de loep en stelde voor om van een dubbele naar een enkele rijrichting over te schakelen en de wegindeling aan te passen. Zo komt er niet alleen ruimte vrij voor waterbufferende grachten en meer groen, maar wordt de wijk ook veiliger voor elke weggebruiker en is het er aangenamer wonen.”
Water en recreatie
Voor Geraardsbergen maakte Aquafin het hemelwaterplan al enkele jaren geleden op. Bij de zware regenbuien van mei-juni 2016 kreeg onder meer de lagergelegen deelgemeente Moerbeke de volle laag. De Hollebeek brengt het regenwater namelijk in sneltempo naar het dorpscentrum. Aquafin stelde in het hemelwaterplan voor om de vallei van de Hollebeek in te schakelen als een waterretentiegebied, waarin het overtollig afstromend regenwater wordt opgehouden. “Het Studieteam PlusOffice-Witteveen+Bos werkte het concept verder uit en voorzag een cascade van meerdere retentiezones. Elke retentiezone wordt begrensd door een dijkje, dwars op de Hollebeek,” weet Hannelore. “De Hollebeekvallei krijgt zo een sterkere sponsfunctie. De waterafvoer wordt hierdoor afgeremd én de natuur- en landbouwgebieden verdrogen minder. Ook hier is de winst dubbel: de dijken kunnen verbonden worden door een wandelpad. Voor wandelaars een fijne manier om te kuieren tussen het station van Moerbeke en het welbekende Raspaillebos.”
Enkele tips
- Veel acties zijn quick wins en kan je snel en eenvoudig uitvoeren.
- Andere ingrepen vragen wat meer afstemming. Stel hiervoor een coördinator aan die aanjager is voor de uitvoering en de ruimte krijgt om in te spelen op kansen.
- Kijk breder dan het waterverhaal. Breng ook andere ruimtelijke uitdagingen en wensen in kaart en ga op zoek naar koppelkansen – bijvoorbeeld m.b.t. mobiliteit, heraanleg publieke ruimte, groen-blauwe dooradering, recreatie, etc.
- Betrek daarom ook andere experten (mobiliteit, ruimtelijke ordening, duurzaamheid, landbouw, …), zo kunnen geïntegreerde doelstellingen geformuleerd worden.
- Schenk bijzondere aandacht aan locaties waar projecten in de pijplijn zitten en probeer er op aan te haken.
- Maak een onderscheid tussen must haves en nice to haves en bepaal telkens timing en prioriteiten.
- Denk in projecten en niet in acties. Door een actie niet individueel uit te werken, maar als onderdeel van een breder project, kunnen (financiële) middelen en engagementen gekoppeld worden.
- Zorg voor tussentijdse afstemming met politiek en bewoners, dit is van cruciaal belang om draagvlak te creëren.
T.OP Dender?
Het Territoriaal Ontwikkelingsprogramma (T.OP) Dender startte in 2020 op onder regie van Departement Omgeving en Provincie Oost-Vlaanderen. Het T.OP werkt aan een geïntegreerde aanpak van bovenlokale uitdagingen in de Denderstreek – o.a. overstromingsproblematiek, groen-blauwe dooradering, duurzame tewerkstelling en de bouwshift. Het zet hierbij in op gebiedsgerichte samenwerking tussen Vlaamse, provinciale en lokale actoren.
Meer informatie
https://www.aquafin.be/nl-be/gemeenten-en-steden/hemelwaterplannen https://omgeving.vlaanderen.be/nl/ruimtelijk-beleid-en-planning/gebiedsontwikkeling/gebiedswerking-in-12-regios/top-dender